Vermoedelijk op transport

27

2.5.5 Hulpsecretarie in Lager Westerbork: persoonskaarten

Vanaf december 1939 werden de Duitse kampingezetenen van Westerbork geregistreerd door de ambtenaar van de burgerlijke stand Dr. W. Molhuysen, ‘Chef van de Bevolking en Burgerlijke Stand in het Vreemdelingenkamp’. In de groeiende kampbevolking vonden gebeurtenissen plaats die officieel moesten worden vastgelegd: men trouwde, er werden kinderen geboren en er overleden mensen. Molhuysen werd in juli 1944 gearresteerd wegens het in bewaring nemen van joodse bezittingen, afgevoerd naar Dachau waar hij op 24 december 1944 overleed.¹ Het kamp had een aparte status.

De gedeporteerde Nederlandse joden werden in eerste instantie niet door Molhuysen geregistreerd; zij werden alleen op de deportatielijsten vermeld. Vanaf begin 1943 veranderde dit.

De voordelen van het bevolkingsadministratie-systeem met individuele persoonskaarten werd in 1938 door de geestelijk vader van het systeem Lentz als volgt beschreven:

De met de geboorteakte vergeleken en gewaarmerkte persoonskaart bevat de min of meer authentieke gegevens van den persoon en van zijn ouders. Deze gegevens zijn en blijven in alle opvolgende woonplaatsen grondslag voor het bevolkingsregister (...) De gegevens omtrent opvolgende huwelijken en huwelijksontbindingen omtrent opvolgende adressen en woonplaatsen, omtrent alle in het gezin geboren kinderen, welke eenmaal zijn verzameld op de persoonskaart, zijn steeds en in vollen omvang aanwezig in de gemeente, tot welker bevolking de persoon behoort. (...) De boekhoudkundige geschiedenis blijft steeds bijeen op één kaart.²

Lentz streefde naar een perfecte bevolkingsadministratie en bevolkingsboekhouding. Het Nederlandse systeem van bevolkingsregistratie liep voorop in Europa. Omdat de Rijksinspectie voor de Bevolkingsregisters soepel meeboog met de bezetter - de zwart-witte term collaboreren is wellicht een betere term - werd het persoonskaartensysteem een belangrijk instrument bij het efficiënt uitvoeren van de Jodenvervolging.³

Het is opmerkelijk dat werd gekozen voor een Hulpsecretarie van de gemeente in het kamp. In Kamp Vught was een speciaal Duits Standesamt ingesteld. Evenzo opmerkelijk is dat in het huidige handboek Inleiding tot de Burgerlijke Stand alleen melding wordt gemaakt van het kleine Standesamt Vught en niet van de Hulpsecretarie in Westerbork, dat tijdens de bezetting maar liefst 100.000 gevallen van ‘emigratie’ verwerkte.⁴ Dat hiaat kan naar mijn mening geen toeval zijn.

Het takenpakket van Molhuijsen was inmiddels uitgebreid. Hij adviseerde de Burgemeester over vraagstukken betreffende de joodse afstamming van kampingezetenen.⁵ De joodse status van kampbewoner Margulies was niet duidelijk en Molhuijsen stelde een advies op. Op grond van de door Margulies zelf getekende stamboom en de observatie ‘Het uiterlijk van adressant geeft den indruk dat hij van joodsche afstamming is’, kwam Molhuijsen tot de volgende conclusie: ‘Naar mijn opvatting bestaat niet de minste aanleiding om te twijfelen aan de juistheid om genoemde Horst Hermann

¹

   Brief van notaris G.H. Westhoff te standplaats Vries aan de burgemeester van Westerbork, gedateerd 2 oktober 1945. Archief gemeente Midden-Drenthe, Westerbork, dossier 55.

²

   Jacob L. Lentz, De bevolkingsboekhouding (Voorburg 1936) 46.

³

   Götz Aly en Karl Heinz Roth, The Nazi census. Identification and control in the Third Reich (Philadelphia 2004) 66-67.

⁴

   J. Kampers, Inleiding tot de Burgerlijke Stand, (Zwolle 2007) 67.

⁵

   Archief Informatiebureau Nederlandse Rode Kruis, aanvulling Kamp Westerbork, inv. nr. 6. Afschriften van uitgaande brieven van de Ambtenaar van de Burgelijke Stand der Hulpsecretarie in het Centraal Vreemdelingenkamp gericht aan de burgemeester van Westerbork, 1939 - 1942. Brief d.d. 19 december 1941 van D.W. Molhuijsen aan het gemeentebestuur Westerbork, bijlage: rapport inzake rassenonderzoek betreffende Horst Hermann Margulies. Dit is het enige geval dat is gedocumenteerd.