Waar wij ballingen zijn

6.    Tarra (incognita)

Een eerste poging tot een cultuurhistorie van de Amsterdamse Jodenhoek verscheen in 1948 van mijn hand onder de titel Het Verdwenen Ghetto. Mijn slotconclusie luidde (pag. 152):

‘Het ontbindingsproces der Emancipatie naderde in onze eeuw haar volmaking. Het Amsterdamse Jodendom was geestelijk reeds in staat van ondergang, alvorens de werkelijke catastrophe genaderd was.

De oorlogsjaren hebben dit proces hoogstens verhaast. En zij verleenden aan de finale bovendien die wrede bijsmaak, die ons bewust wordt na al onze wandelingen door de verdwenen Jodenhoek.’ Het boek ontstond uit een serie van 7 lezingen, die ik in Bergen Belsen in barak 17, die der Amsterdamse diamantbewerkers, gedurende de maanden oktober en november van het jaar 1944 heb gehouden.

In opdracht van de Joodse gemeente (de Nederlands-Israëlietische Hoofdsynagoge) van Amsterdam verscheen in 1961 mijn Het Jonas Daniël Meijerplein; Bezinning op drie eeuwen Amsterdams Jodendom. In beide boeken vindt de lezer de belangrijkste literatuur over de Amsterdamse Jodenhoek vermeld. Voor de archiefstukken betreffende de vereniging Oholei Jacob ben ik Mr. A. E. M. Rib-berink van het Algemeen Rijksarchief te ’s-Gravenhage erkentelijk.

7.    Anne Frank

Het gedicht op pagina 179 is ontleend aan Saul van Messel, Zeer Zeker en Zeker Zeer, joodse gedichten, Haagse Cahiers X, uitgegeven door De oude degel, Rijswijk, 1968.

187