Uit Mokum en de Medienne

13 Inleiding

maar Uw naam geef eer) en het valt dus niet te ontkennen dat deze woorden terecht gekomen zijn in een milieu, dat ver beneden hun stand is. De in de volksmond levende aanvulling ״louw loene met de klep toe" is nog minder statig en waar die klep vandaan komt?

Het eerste woord er van 10u(w) van Jidd.lou = niet, is algemeen verspreid, ook in uitdrukkingen als louw kans e.d. Het is klaar-blijkelijk al heel vroeg overgenomen, want in Wederzijds Huwe-lijksbedrog van Pieter Langendijk (1712-1714) noemt de kale Jonker zich reeds ״Graaf van Habislouw". Poerem is een feest van onschuldige vrolijkheid, al was het wel eens wat luidruchtig. Het Nederlandse woordenboek, weerspiegeling van de Nederlandse volksmond vermeldt: Poerem hebben, koude drukte. En dan te weten hoe warm het altijd was.⁹ Smoezen Het Jiddische schmusen, sjmoezen heeft alleen maar de betekenis: praten, gezellig keuvelen. Het Nederlandse equivalent is ook een zijweg opgegaan: (bedriegelijke) praatjes verkopen, heimelijk praten inz. met de bijgedachte aan konkelen. Het ver-kleinwoord smoesje bewandelde hetzelfde pad. Stiekem Heel sterk spreekt deze tendens bij stiekem. Oorspronke-lijk is het een substantief nl. sjtieke (hebr. sjetieka) = stilte, zwijgen. In het Nederlands kreeg het de bijsmaak: heimelijk, achterbaks, geniepig. De alleen in het Nederlands voorkomende afleiding stiekemerd heeft alleen nog maar de ongunstige beteke-nis: geniepigerd.¹⁰

We wezen er reeds op dat kafrie, kaffer, eigenlijk dorpsbewoner naar lomperd, ongemanierde vlegel devalueerde, maar in dit geval loopt de betekenisontwikkeling parallel met die van het Neder-landse boer.

Het is niet al deze woorden zo vergaan, maar een groot deel heeft toch in vergelijking met het Jiddisch aan maatschappelijke standing ingeboet. Het omgekeerde is hoge uitzondering. Een grof woord als peigeren heeft zijn positie wel iets verbeterd. Het betekende creperen of verrekken en is nu in de volkstaal synoniem met doodgaan in het algemeen. Iets dergelijks geldt voor zich afpeigeren = zich aftobben, terwijl afgepeigerd voor doodmoe,

⁹ Zie bijv. S. Ph. de Vries, Riten en Symbolen, 2e druk Amsterdam 1968 pag. 113-116.

¹⁰ Een paragogische m als in stiekem komt nog al eens voor in de volks-taal bijv. sjoechem, meloochem. Misschien ook nozem? Meer voor-beelden bij Moormann.